Y llwybr i ddod yn achubwr bywyd hedfan wrth i ni ddathlu Diwrnod Rhyngwladol Parafeddygon

Maent, yn syml, yn achubwyr bywyd.

Parafeddygon yw'r arbenigwyr meddygol cyntaf i gyrraedd digwyddiadau brys lle mae'n rhaid iddynt wneud penderfyniadau bywyd neu farwolaeth ar unwaith.

Nid swydd i'r gwangalon mohoni.

Ac mae heddiw'n nodi'r ail Ddiwrnod Rhyngwladol Parafeddygon erioed i adeiladu gell dealltwriaeth o'r gwaith a wneir gan barafeddygon ledled y byd. 

Wedi'i lansio'r llynedd i'w gynnal ar 8 Gorffennaf i nodi penblwydd Dominique-Jean Larrey, y dyn y cyfeirir ato'n aml fel 'tad gwasanaethau ambiwlans modern', mae'n cael ei redeg gan Goleg y Parafeddygon yn y DU, gyda chymorth gan sefydliadau parafeddygon proffesiynol o bob rhan o'r byd.

Thema eleni yw 'Beth mae Parafeddygon yn ei Wneud', gyda'r bwriad o arddangos amrywiaeth y rolau y mae gwaith parafeddygon yn eu cyflawni.

Sefydlwyd y Gwasanaeth Adalw a Throsglwyddo Meddygol Brys (EMRTS) wyth mlynedd yn ôl, i ddarparu gwasanaeth ‘Flying ED’ i Ambiwlans Awyr Cymru, gan ddod â sgiliau a galluoedd adran damweiniau ac achosion brys i leoliad digwyddiad.

Mae’n cael ei griwio gan feddygon ymgynghorol, ond hefyd ymarferwyr gofal critigol (CCPs), sy’n nyrsys a pharafeddygon sydd wedi cael hyfforddiant ychwanegol, y tu allan i arfer parafeddygol arferol, mewn gofal critigol brys, cyn ysbyty.

Dyma stori beth maen nhw'n ei wneud, a sut y dechreuodd rhai ohonyn nhw - a sut y gallech chi hefyd.

Chris Connor, Arweinydd Addysg a Hyfforddiant CCP, Ambiwlans Awyr Cymru EMRTS.

“Doeddwn i ddim eisiau swydd ddesg. Roeddwn yn ffonio o amgylch yr adrannau adnoddau dynol yn y gwasanaethau tân ac ambiwlans i gael gwybod pryd y byddent yn recriwtio nesaf, ac roeddwn yn gobeithio y byddai'r gwasanaeth tân yn recriwtio cyn bo hir.

“Cefais fy newis ar gyfer y ddau wasanaeth a thra ar fy Hyfforddiant Technegydd Mynediad Uniongyrchol Ambiwlans (DETT), cysylltodd y gwasanaeth tân â mi i fynd am gyfweliad. Roeddwn i wir eisiau bod yn ddyn tân ond roeddwn i nawr mewn swydd yn barod. Penderfynais roi hwb i’r yrfa ambiwlans hon ac yna ailymgeisio am y tân ar eu cam recriwtio nesaf. Roedd hynny 20 mlynedd yn ôl.

“Yn ystod fy DETT cawsom 3 wythnos o hyfforddiant gyrrwr, ac un o’r dyddiau hynny fe wnaethom stopio mewn canolfan ambiwlans awyr ar gyfer bragu a dadfriffio. Wrth gwrdd â chriw Gwasanaeth Meddygol Brys Hofrennydd (HEMS) a sgwrsio â nhw, meddyliais i fy hun, 'os ydw i'n mynd i aros yn y gwasanaeth ambiwlans - ni fyddai ots gennyf fynd ar yr Ambiwlans Awyr'. Wnes i erioed gais am y gwasanaeth tân eto.”

Treuliodd Chris rai blynyddoedd fel technegydd, yn adeiladu portffolio i ofalu am yrfa fel parafeddyg. Pasiodd ei ddetholiad i fynychu hyfforddiant y Sefydliad Datblygu Gofal Iechyd a pharhaodd i aros am swydd wag HEMS.

“Ni fyddaf byth yn anghofio fy niwrnod dethol ar gyfer Parafeddyg HEMS,” meddai.

“Roedd yn hynod o brysur ac yn straen, ond hefyd yn hwyl. Roedd cymaint o ymgeiswyr fe'i cynhaliwyd dros ddau ddiwrnod yn y ganolfan yr oeddwn am ymuno ag ef ac yna dau ddiwrnod arall mewn dwy ganolfan arall a oedd ychydig yn rhy bell i mi gymudo.

“Ond roeddwn i i mewn, ac yn 2012 ar ôl fy holl waith caled ac ymroddiad cyflawnais fy uchelgais i ddod yn Barafeddyg HEMS.”

Ar ôl dod yn HEMS, gosododd Chris ei fryd ar rôl CCP pan oedden nhw’n cael eu datblygu’n genedlaethol, ac yn 2015 bu’n rhaid iddo ailymgeisio am ei swydd – dal gyda’r ambiwlans awyr ond nad yw bellach yn cael ei gyflogi gan Ymddiriedolaeth Gwasanaethau Ambiwlans Cymru (WAST) ond yn lle hynny gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe. Roedd yn golygu mwy o adolygu, mwy o straen - a chystadleuaeth gyda CCPs a oedd eisoes yn gymwys. Bu’n rhaid iddo hefyd gwblhau MSc, ennill y Diploma mewn Gofal Ar Unwaith (RCSED), cwblhau pecyn cymhwysedd clinigol cynhwysfawr (portffolio clinigol yn cynnwys mynychu ysbyty), cyrsiau sgiliau llawfeddygol, uwchsain a phasio holl arholiadau ALS, EPALS, NLS y cyngor resus. Dilynwyd hynny gan orfod cwblhau PGCERT mewn Addysgu Gweithwyr Iechyd Proffesiynol, gan arwain at ei swydd bresennol fel Prif PRhC Addysg a Hyfforddiant ar gyfer EMRTS, Ambiwlans Awyr Cymru.

“Mae’n rôl rwy’n hynod falch ohoni ac yn ei mwynhau’n fawr,” meddai.

“Mae fy rolau yn y gwasanaeth ambiwlans ac nawr fel Prif CCP Arweiniol i gyd wedi bod yn anhygoel – mae gallu helpu ein cleifion pan fyddant yn cael diwrnod gwael iawn yn gwneud i’r holl waith caled ymddangos yn werth chweil o ran gallu helpu eraill. Ac yn yr hofrennydd mae gen i'r olygfa orau yn y GIG.”

Ben Seabourne – Prif CCP Arweiniol EMRTS (De Cymru)

Yn 2004 roedd Ymddiriedolaeth Gwasanaethau Ambiwlans Cymru wedi lansio ymgyrch recriwtio i gau'r bwlch yn y nifer o barafeddygon ledled Cymru.  Arweiniodd hynny at Ben yn cofrestru fel gweithiwr di-frys cyn cychwyn ar hyfforddiant Technegydd Meddygol Brys yn 2004.Arweiniodd cwpl o flynyddoedd o brofiad gweithredol iddo ddechrau ei gwrs parafeddyg ym mis Ionawr 2007, cwrs preswyl 7 wythnos wedi'i leoli yn Abergele, Gogledd Cymru.

“Ar ôl cwblhau fy hyfforddiant i barafeddygon, cofrestrais gyda'r HCPC ac roeddwn yn 'rhydd' ar ffyrdd Abertawe ac roeddwn wedi fy lleoli yng Ngorsaf Ambiwlans Cwmbwrla,” meddai Ben.

“Gweithiais am ychydig llai na blwyddyn ar yr ambiwlansys brys fel rhan o griw cyn symud ar draws i’r rota cerbydau ymateb cyflym (RRV) yn gynnar yn 2008. Dyma lle cefais y mwyafrif o’m profiad gweithredol fel parafeddyg, gan ymateb i argyfyngau categori fel ymatebwr unigol, y mwyaf difrifol a brys. Er bod hyn wedi fy rhoi mewn sefyllfaoedd nad oeddwn yn barod ar eu cyfer efallai fel parafeddyg gweddol newydd gymhwyso, fe wnaeth fy ngorfodi i ddatblygu fy mhenderfyniadau clinigol a hyrwyddo fy addysg a datblygiad proffesiynol.”

Arweiniodd y profiad hwn o dan ei wregys at secondiad yn 2010 i ardal Caerdydd a’r Fro, yn gweithio o Orsaf Ambiwlans y Barri, gan ddarparu persbectif newydd o ofal brys mewn ardal drefol brysur. Y flwyddyn ganlynol gwnaeth Ben gais i weithio fel parafeddyg HEMS gyda'r WAA.

“Ces i’r rhestr fer ar gyfer y detholiad ond yn anffodus bûm yn aflwyddiannus,” meddai Ben.

“Roedd hwn yn wrthodiad anodd gan fod HEMS yn rhywbeth roeddwn wedi bod eisiau ei wneud ers amser maith, ond o edrych yn ôl nid oeddwn yn barod ac roedd gennyf feysydd o fy ymarfer yr oedd angen i mi eu datblygu ynghyd â fy aeddfedrwydd proffesiynol.

“Yna ym mis Mehefin 2012, daeth cyfle am swydd gyda WAA yng Nghanolfan Awyr y Trallwng. Ar yr achlysur hwn roeddwn yn llwyddiannus ac yn falch o dderbyn y cynnig. Am dair blynedd bûm yn gweithio fel parafeddyg HEMS ac roeddwn yn ddigon ffodus i weithio ochr i ochr â phobl a chlinigwyr gwirioneddol wych, sydd wedi cyfrannu at fy natblygiad fy hun. Roeddwn hefyd yn ddigon ffodus i weithio ar draws holl lwyfannau WAA, gan roi profiad amhrisiadwy i mi o bob rhanbarth ac ysbyty ledled Cymru, ynghyd â’r heriau unigryw a wynebir ym mhob un.”

Fel Chris, roedd Ben eisiau datblygu ei sgiliau ymhellach, a gwnaeth gais am swydd CCP gydag EMRTS. Cafodd swydd yn ei ganolfan gychwynnol ym Maes Awyr Abertawe.

“Roedd hon yn gromlin ddysgu enfawr, yn mynd o fodel parafeddyg dwbl i weithiwr ymgynghorol / criw CCP, gan gyflwyno'r gambit llawn o ofal critigol. Roedd y flynyddoedd cyntaf hynny fel CCP yn dipyn o gorwynt ond diolch byth roedd gennyf gydweithwyr rhagorol a ddarparodd hyfforddiant a mentoriaeth yr oedd dirfawr eu hangen. Gwnaed hyn i gyd ochr i ochr ag MSc a chymwysterau proffesiynol lluosog a oedd yn gofyn am lawer iawn o amser ac egni.

“Cefais fy ngwthio yn ddiweddarach i swydd arweinydd gyda EMRTS gyda secondiad fel arweinydd tîm clinigol. Roedd hwn yn brofiad newydd i mi ond yn rhywbeth sydd wedi dysgu cymaint i mi dros y blynyddoedd diwethaf. Mae fy rôl bresennol wedi fy herio’n barhaus ac wedi fy ngalluogi i ddatblygu fy hun a fy ngyrfa fy hun.

“Pan fydda’ i’n myfyrio ar fy nhaith fel parafeddyg, dydw i ddim yn siŵr fy mod wedi rhagweld bod lle rydw i nawr na’r proffesiwn yn datblygu i’r pwynt sydd ganddo chwaith. Ni fyddai’r holl gyflawniadau a cherrig milltir yr wyf wedi’u pasio wedi bod yn bosibl heb gefnogaeth ystod eang o weithwyr proffesiynol a chlinigwyr. Mae'n fy ngwneud yn falch o barhau i gyfeirio ataf fy hun fel parafeddyg ac mae fy nhaith a'm hyfforddiant wedi rhoi sylfaen i mi ar gyfer fy ymarfer.

“Mae’r dyfodol ar gyfer parafeddygon newydd yn ddisglair gyda chyfleoedd ar draws mwy o feysydd arbenigol nag erioed o’r blaen gan gynnwys gofal critigol. Pe bai gennyf unrhyw eiriau o gyngor ar gyfer darpar CCPs byddai'n canolbwyntio ar ddod yn barafeddyg da iawn yn gyntaf, a bydd y gweddill yn dilyn. Defnyddiwch unrhyw gyfleoedd i ddysgu a pheidiwch â bod ofn cwestiynu am eich ymarfer eich hun. Unwaith y byddwch wedi adeiladu eich sylfaen o wybodaeth, mae'r gallu i ymuno â meysydd arbenigol yn dod yn haws."

Derwyn Jones – Ymarferydd Gofal Critigol EMRTS (Parafeddyg)

“Yn dilyn cyfnod byr fel diffoddwr tân rhan amser, bûm yn gweithio ochr i ochr â pharafeddyg mewn gwrthdrawiad traffig ffordd cas,” meddai Derwyn.

“Rwy'n cofio cyrraedd adref a meddwl, 'Rydw i eisiau'r swydd yna'. Dechreuodd fy siwrnai ym mis Medi 2010, lle mynychais ddiploma mynediad i wyddoniaeth yn y coleg lleol. Roedd cwblhau'r diploma yn fy ngwneud yn gymwys i wneud cais am gwrs parafeddyg mewn prifysgol. Yn ffodus, cefais le yn fy newis cyntaf ac es ymlaen i astudio gwyddoniaeth barafeddygol ym Mhrifysgol Abertawe.”

Fel Parafeddyg HCPC newydd gymhwyso, dechreuodd Derwyn ei yrfa gyda WAST, gan weithio yng Ngogledd Aneurin Bevan, yn bennaf yng Ngorsaf Ambiwlans Bargoed. Roedd bod mor agos at brifddinas Cymru wedi darparu bedydd tân ac nid oedd ganddo ddewis ond bwrw iddi ar unwaith. Yn hanu o ogledd Cymru, llwyddodd i fynd ‘adref’ pan ganiatawyd cais i drosglwyddo yn 2015, lle ymgartrefodd yn ei orsaf newydd yng Nghaernarfon. Tair blynedd yn dilyn, gweithio ar rota'r ambiwlans a'r cerbyd ymateb cyflym (RRV).

“Er gwaethaf fy mwynhad yn rôl parafeddyg, roedd fy nghalon yn barod i weithio ar yr ambiwlans awyr. Roedd yr her gyflym a chyfnewidiol o drin y cleifion mwyaf sâl a mwyaf anafedig yn rhywbeth yr oeddwn yn anelu at ei wneud.

“Rwy’n cofio clywed am EMRTS a CCPs a meddygon mewn ystafell goffi ar orsaf, ac roedd gweithio ar fwrdd Ambiwlans Awyr Cymru yn swnio fel fy swydd ddelfrydol. Y dyddiau canlynol, ymchwiliais i rôl y CCP. Sylweddolais nad oedd fy mhortffolio ar y pryd yn ddigonol, felly fe wnes yn siŵr fy mod yn cymryd pob cyfle i gryfhau fy CV a phrofiad i gefnogi unrhyw geisiadau yn y dyfodol.

“Yn dilyn cwpl o geisiadau aflwyddiannus, fe wnes i’r radd o’r diwedd a chael fy mhenodi’n CCP yng Nghymru nôl ym mis Gorffennaf 2019. Mae’r rôl hon yn parhau i fy herio bob dydd, mae’r dysgu’n ddiddiwedd, ac yn aml rydw i allan o fy nghysur, rhywbeth sy’n bwysig iawn i mi gan ei fod yn fy ngalluogi i dyfu, fel person a chlinigydd.

“Mae gweithio ar yr ambiwlans awyr yn gwireddu breuddwyd, mae darparu gofal critigol i bobl Cymru yn eu hawr o angen yn ostyngedig, ac yn sicr yn fraint yr wyf bob amser yn atgoffa fy hun ohoni.”

Home (collegeofparamedics.co.uk) 

Darperir y gwasanaeth ambiwlans awyr yng Nghymru drwy bartneriaeth Trydydd Sector a Sector Cyhoeddus unigryw. Mae Elusen Ambiwlans Awyr Cymru yn dibynnu ar roddion cyhoeddus i godi’r £8 miliwn sydd ei angen bob blwyddyn i gadw’r hofrenyddion yn yr awyr a cherbydau ymated cyflym ar y ffordd. Mae’r Gwasanaeth Adalw a Throsglwyddo Meddygol Brys (EMRTS Cymru) yn cyflenwi yngynghorwyr GIG medrus iawn ac ymarferwyr gofal critigol sy’n gweithio ar gerbydau’r Elusen.